Hipoglikemia: cichy wróg naszego zdrowia

Hipoglikemii w różnych odcieniach jest zaburzeniem szczególnie trudnym w leczeniu, a niestety dotykającym szerokiej liczby pacjentów, również osób z zaburzeniami odżywiania, szczególnie przy niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu towarzyszącemu chorobie.  

Misją Fundacji Głód(nie)Nażarty jest przywracać pacjentom apetyt do życia.

Jedzmy, żeby żyć. Nie odwrotnie. Jednak życie niemożliwym jest bez odpowiedniego odżywienia, a rehabilitacja żywieniowa odgrywa bardzo istotną rolę w przypadku pacjentów z anoreksją. Wyniszczony i przeciążony organizm osób chorych na jadłowstręt psychiczny wymaga szczególnej troski i fachowej wiedzy ze strony zespołu terapeutycznego, lekarzy i dietetyków. Dlatego dużą wagę przywiązujemy do edukacji oraz szkoleń specjalistów. W podziękowaniu za zaproszenie dietetyk Karoliny Gołębiewskiej, ekspertki Fundacji Głód(nie)Nażarty na szkolenie „Hipoglikemia” Emilii Ptak realizowane przez Forum-Media, zapraszamy do zapoznania się z pigułką odżywczej wiedzy i podsumowaniem wniosków.

Zacznijmy od postaw, czyli czym jest właściwie hipoglikemia?

Hipoglikemia, czyli stan obniżonego poziomu glukozy we krwi, jest problemem zdrowotnym, który często jest niedoceniany i późno zdiagnozowany. Wiele osób dowiaduje się o swojej przypadłości dopiero po wielu latach od wystąpienia pierwszych objawów, co znacząco utrudnia skuteczne leczenie i zarządzanie tą chorobą. O ile coraz więcej badań poświęca się zagadnieniu hipoglikemii, podobnie jak tematom mikrobioty, problem ten wciąż jest niedostatecznie zgłębiony, zwłaszcza w kontekście osób zdrowych. I teraz docieramy do ważnego pytania:

Kto jest narażony na hipoglikemię?

Hipoglikemia może wystąpić u szerokiego spektrum osób, w tym:

• osób aktywnych fizycznie,
• osób na dietach lub głodówkach, w tym osób z zaburzeniami odżywiania m.in. anoreksją psychiczną,
• osób szczupłych,
• osób z nadwagą lub otyłością,
• osób z insulinoopornością,
• osób niedożywionych i ciężko chorych
• cukrzyków,
• osób stosujących insulinę.

Wszystkie te grupy mogą doświadczać problemów z regulacją poziomu cukru we krwi, co jest kluczowym czynnikiem ryzyka dla hipoglikemii.

A teraz trochę bardziej naukowo – jak możemy zdefiniować hipoglikemię i kiedy staje się stanem bezpośredniego zagrożenia życia?

Hipoglikemia to obniżenie stężenia glukozy we krwi poniżej poziomu, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mózgu i innych komórek ciała. Optymalny poziom glukozy powinien wynosić około 80 mg/dl. Gdy poziom ten spada poniżej 70 mg/dl, organizm zaczyna produkować adrenalinę, która stymuluje nas do poszukiwania jedzenia. W skrajnych przypadkach, gdy poziom glukozy spada poniżej 30 mg/dl, mogą wystąpić drgawki, a nawet śpiączka.

Skoncentrujmy się na objawach hipoglikemii, ponieważ nawet subtelne objawy można wyłapać w odpowiednim momencie, a im bardziej będziemy świadomi jak taki stan obniżonego cukru może oddziaływać na nasz organizm tym bardziej możemy jej szybko przeciwciałać i tym samym uniknąć ciężkich powikłań.

Objawy hipoglikemii mogą być jawne lub ukryte i różnią się w zależności od indywidualnych cech pacjenta. Do najczęstszych należą:

• niepokój i rozdrażnienie,
• drżenie rąk,
• silne łaknienie na słodycze,
• zawroty głowy,
• agresja przed posiłkiem,
• zaburzenia koncentracji,
• nagłe odcięcie energii,
• problemy z pamięcią,
• uczucie zimna lub gorąca,
• nasilony PMS,
• zmiany nastroju,
• wilczy głód,
• mrowienie wokół ust,
• poty nocne i wybudzanie się w nocy,
• nerwobóle i kołatania serca.

Objawy te mogą być szczególnie nasilone podczas nocnych epizodów hipoglikemii, prowadząc do nieefektywnego snu i przewlekłego zmęczenia. Dodatkowo objawy są bardzo indywidualne, przy częstych epizodach hipoglikemii mogą być wygaszone, a więc nawet bardzo duże spadki cukru mogą objawiać się jedynie subtelnymi objawami u takich osób.

Warto wspomnieć również o objawach nocnej hipoglikemii, o której słyszy się prawdopodobnie jeszcze rzadziej:

• sen nie jest regenerujący
• bóle głowy, migreny (zwłaszcza w pierwszej porze dnia)
• aury migrenowe
• koszmary senne
• ponadprzeciętne zmęczenie
• częste wybudzanie się, płytki, czujny sen
• nocne podjadanie, głód wybudzający w nocy

Zdarzają się osoby z podwyższonym stężeniem glukozy na czczo, ale z hipoglikemią nocną i warto o tym pamiętać nawiązując do badań krwi. 

Są to hipoglikemię związane z różnymi jej przyczynami:

Wyróżniamy kilka rodzajów hipoglikemii, a hipoglikemia reaktywna jest jedną z nich.

-jatrogenna (spowodowana lekami hipoglikemizującymi bądź insuliną)

-głodowa (na czczo/w założeniu na czczo) lub między posiłkami – szczególnie przy dłuższych przerwach między posiłkami – mechanizmy kontrregulacji zawodzą, “organizm sobie nie radzi” i występuje zaburzenie między produkcją glukozy w wątrobie (glukoneogenezą) a zużyciem glukozy przez tkanki. O mechanizmach kontr regulacji opowiem w dalszej części artykułu 🙂

-hipoglikemia reaktywna – hipoglikemia  w reakcji na posiłek, źle zbilansowany, prowokowana często przez hiperinsulinemię, często u osób ze stanem przedcukrzycowym, u osób otyłych oraz z insulinoopornością. Spowodowana często zbyt agresywnym działaniem insuliny, wchłanianiem glukozy do komórek w nadmiarze, co powoduje szybkie spadki cukru. Często również występuje u sportowców amatorów, i osób szczupłych bądź chudych i  aktywnych fizycznie.

U osób chorych na zaburzenia odżywiania możemy brać pod uwagę przede wszystkim hipoglikemię reaktywną oraz głodową.

Jak działa mechanizm regulowania poziomów cukru?

Przy poziomie 90 ml/dl organizm hamuje sekrecją insuliny.  Zjawisko to jest kluczowym mechanizmem zapobiegania hipoglikemii. Skutkiem jest stymulacja produkcji glukozy za pomocą glikogenolizy i glukoneogenezy ( w wątrobie) zapobiegającej spadkowi poziomu cukru poniżej wartości tolerowanych przez mózg – 60 mg/dl.

W pierwszej kolejności wytwarzania jest adrenalina (pobudzenie, niepokój, szybsze bicie serca) i acetylocholina (uczucie głodu, mdłości, chęć na posiłek słodki). Adrenalina hamuje napływ cukru do komórek. Trzustka wydziela glukagon, o działaniu przeciwstawnym do insuliny, pobudza odtwarzanie glukozy endogennej. Następuje rozkład glikogenu zgromadzonego w wątrobie. W wielu przypadkach to właśnie te mechanizmy kontrregulacji zawodzą.

Czemu zawodzą?

Bardzo często tak się dzieje w momencie jeżeli organizm poddany jest częstym epizodom hipoglikemii, wyczerpują się jego zasoby regulowania i w którymś momencie następuje załamanie. Ponadto duża ilość stresu, aktywny układ współczulny odpowiadający za reakcję walki i ucieczki czy tzw. “wyczerpanie” nadnerczy w reakcji na nadmiar stresu. W anoreksji i pozostałych zaburzeniach odżywiania występujących z dużym niedożywieniem organizm stale jest w takim trybie walki i ucieczki, głodzenie jest stanem pobudzenia układu współczulnego, organizm walczy o przetrwanie – stąd wyczerpują się jego zasoby na dodatkowe przeciwdziałanie spadkom cukru i ta kwestia podlega rozregulowaniu.

Diagnostyka i leczenie hipoglikemii

Diagnoza hipoglikemii jest często stawiana na podstawie krzywej cukrowej (OGTT), która pozwala monitorować reakcję organizmu na spożycie glukozy. Zaleca się również badania poziomu glukozy i insuliny na czczo, wskaźnika HOMA-IR, hemoglobiny glikowanej oraz C-peptydu. Warto także zbadać inne parametry, takie jak TSH, ft3, ft4, witamina D, ferrytyna czy wskaźniki wątrobowe.

Badanie OGTT powinno być zlecone jedynie przez lekarza, ponieważ wiąże się z przyjęciem dużej dawki glukozy na raz, jest to równowartość wypicia 1 litra coca coli, co u osoby z hipoglikemią może być niebezpieczne. Warto podczas badania mieć w pogotowiu dawkę łatwo przyswajalnych węglowodanów w razie bardzo złego samopoczucia, np. połówka banana, suszone owoce, sok pomarańczowy. Dodatkowo warto poprosić podczas badania o dodatkowy pomiar po 30-60 minutach badania, ponieważ to wtedy powinny zadziałać nasze mechanizmy kontr regulacji. Często przedłużanie badanie do 3-4 godzin jest niepotrzebne.

Czy można wygrać z hipoglikemią?

Leczenie hipoglikemii opiera się przede wszystkim na zapobieganiu jej występowaniu. Kluczowe jest ustabilizowanie poziomu cukru we krwi poprzez odpowiednio zbilansowaną dietę, regularne posiłki i unikanie długich przerw między nimi. Ważne jest również prowadzenie zdrowego trybu życia, w tym dbanie o odpowiednią ilość snu i redukcję stresu oraz wyregulowanie masy ciała zarówno w kontekście nadwagi jak i niedowagi. W kontekście zaburzeń odżywiania przywrócenie prawidłowego BMI ma bardzo duże znaczenie.

W przypadku nagłego epizodu hipoglikemii, konieczne jest szybkie podanie glukozy i oraz ułożenie osoby doświadczającej epizodu w pozycji bezpiecznej, monitorowanie jej stanu i w ewentualne wezwanie pogotowia ratunkowego.

Zapobieganie Hipoglikemii jako najważniejszy środek zaradczy

Aby skutecznie zapobiegać hipoglikemii, kluczowe jest zrozumienie i wdrożenie odpowiednich strategii dietetycznych oraz dbałość o właściwą masę ciała. Zarówno nadwaga, jak i niedowaga mogą wpływać na regulację poziomu cukru we krwi, dlatego optymalizacja masy ciała jest pierwszym krokiem w terapii hipoglikemii.

Dietoterapia:

1. Zbilansowane Posiłki: Posiłki powinny być odpowiednio skomponowane pod kątem kalorii oraz zawartości błonnika, tłuszczu oraz białka. Wydłużenie etapu trawienia i wchłaniania pokarmu pomaga utrzymać stabilny poziom glukozy we krwi właśnie poprzez dodatek białka/tłuszczu/błonnika.
2. Optymalne Proporcje Diety: Unikanie przeładowania posiłkami jest kluczowe. Zalecana ilość błonnika to minimum 25 g/dzień. Zdecydowanie lepsze będą mniejsza, a częstsze posiłki.
3. Utrzymanie/Poprawa Masy Mięśniowej: Aktywność fizyczna i dieta wspierająca rozwój mięśni są ważne dla regulacji poziomu cukru.
4. Niski Ładunek Glikemiczny: Wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym oraz niskim całkowitym ładunku glikemicznym pomaga unikać gwałtownych skoków glukozy a następnie jej spadków.
5. Równomierne Rozłożenie Kalorii i Węglowodanów: Spożywanie posiłków o stałych porach, z równomiernym rozkładem kalorii i węglowodanów.

Regularność i Jakość Posiłków:

1. Regularne Posiłki: Spożywanie pięciu posiłków dziennie, z czasem można modyfikować ilość i przerwy między nimi.
2. Unikanie Długich Przerw: Unikanie długich przerw między posiłkami i postów pomaga utrzymać stały poziom cukru we krwi.
3. Śniadania i Kolacje: Spożywanie pełnowartościowych śniadań i kolacji jest kluczowe.
4. Węglowodany w Pierwszej Połowie Dnia: Większe ilości węglowodanów spożywamy w pierwszej połowie dnia.
5. Przekąski: Przygotowanie zdrowych przekąsek na wypadek nagłego głodu, może to być kawałek banana, suszone owoce czy zdrowy batonik albo sok.

Świadomość Ciała i Objawów:

1. Świadomość Objawów: Edukacja nt. rozpoznawania subtelnych objawów hipoglikemii, wspomnianych wyżej – m.in. osłabienie, kołatanie serca, drżenie, pocenie się, nagła chęć na coś słodkiego.
2. Wydłużanie Postów Nocnych: Początkowo krótkie okresy postu nocnego, które z czasem można wydłużać do 12-14 godzin.
3. Skrobia Oporna: Dodawanie do diety skrobi opornej, np. schłodzone ziemniaki czy ryż, rośliny strączkowe w różnej postaci.

Zdrowa Dieta:

1. Świeże Warzywa i Owoce: Spożywanie co najmniej 500-800 g świeżych warzyw i owoców dziennie, szczególnie tych niskocukrowych a nawet docieranie do 1 kg.
2. Mikrobiota: Zadbanie również o zdrową mikrobiotę poprzez fermentowane produkty mleczne i kiszonki.
3. Eliminacja Alkoholu: silne działanie hipoglikemizujące.
4. Wysoka Zawartość Białka: Zwiększenie spożycia białka do 1,5-1,6 g/kg masy ciała (optimum) i równomierne rozłożenie go na posiłki.

Techniki Spożywania Posiłków:

1. Powolne, Dokładne Przeżuwanie: pomaga wyregulować hormony głodu i sytości, przygotować organizm do działania, a przy tym stabilniejsze wzrosty poziomów cukru.
2. Stała Konsystencja Posiłków: Stała konsystencja pokarmów jest bardziej sycąca niż płynna, ponadto dłużej zalega w żołądku, a co za tym idzie również odpowiada za stabilniejszy cukier.

Rozkład Kaloryczny:

Optymalny rozkład kalorii na poszczególne posiłki to:

• 25-30% energii – Śniadanie I
• 5-10% energii – Śniadanie II (mniejsze)
• 30-35% energii – Obiad
• 5-10% energii – Podwieczorek
• 15-20% energii – Kolacja

Uwaga na Kaloryczność i Indeks Sytości:

1. Gęstość Kaloryczna i Indeks Sytości: Wybór posiłków, które mają odpowiednią objętość i gęstość kaloryczną, aby hormony głodu i sytości były odpowiednio pobudzone.
2. Stała Konsystencja: Posiłki stałe dają większe uczucie sytości niż płynne.

Niski Indeks Glikemiczny w Posiłkach:

1. Schładzanie Produktów Skrobiowych: Unikanie ponownego odgrzewania schłodzonych produktów (doprowadza to do rozkładu skrobi opornej).
2. Mniej Dojrzałe Owoce/Warzywa: Spożywanie mniej dojrzałych owoców i warzyw, naturalnie mniejsza zawartość cukru.
3. Warzywa/Zboża al dente: Spożywanie warzyw i zbóż w formie al dente, mniej rozgotowanej.
4. Unikanie Rozdrabniania: Spożywanie produktów w jak najmniej przetworzonej formie.
5. Produkty Fermentowane: Dodawanie fermentowanych produktów do diety.
6. Rozważenie posiłków białkowo-tłuszczowych → szczególnie może się to przydać przy prawidłowym lub wysokim stężeniu cukru na czczo.

Kolejność Spożywania Pokarmów na Talerzu:

1. Białko i Warzywa Najpierw: Zaczynaj posiłek od białka i warzyw z dodatkiem tłuszczu, a na końcu spożywaj węglowodany.
2. Węglowodany na Zakładkę lub Deser: Spożywanie węglowodanów na końcu posiłku, bądź pomiędzy produktami białkowo-tłuszczowymi.

Podsumowanie

Zapobieganie hipoglikemii wymaga holistycznego podejścia, uwzględniającego dietę, regularność posiłków, aktywność fizyczną i świadomość własnego ciała. Odpowiednio zbilansowane posiłki, dbałość o masę mięśniową i unikanie długich przerw między posiłkami mogą znacząco poprawić kontrolę nad poziomem cukru we krwi i zapobiegać niebezpiecznym epizodom hipoglikemii. Edukacja na temat hipoglikemii oraz świadomość jej objawów są kluczowe w skutecznym zarządzaniu tym schorzeniem. W zaburzeniach odżywiania kluczowe jest przywrócenie prawidłowej masy ciała, wsparcie w budowaniu masy mięśniowej, regularne posiłki o odpowiednio dobranej kaloryczności i zbilansowaniu, wdrożenie węglowodanów w postaci złożonej, o niskim indeksie glikemicznym oraz odpowiednim wkomponowaniu ich do każdego posiłku, o stałych/regularnych porach posiłków, średnio co 2-3 godziny, zaczynając od częstszych ale mniejszych objętościowo porcji.  Warto jednocześnie pamiętać o wyrównaniu niedoborów witaminowych, bardzo częstych w przypadku niedożywienia występującego w anoreksji lub bulimii.